EU trekt AI-aansprakelijkheidsrichtlijn in
Barry van der Laan, consultant bij AI Personeelstraining en lid van de werkgroep van de Europese Commissie, geeft zijn visie
De EU heeft de AI-aansprakelijkheidsrichtlijn ingetrokken: wat betekent dit voor bedrijven?
De Europese Commissie heeft recent een verrassende beslissing genomen die veel bedrijven die met AI werken direct raakt: de AI-aansprakelijkheidsrichtlijn (AILD) is op 11 februari 2025 ingetrokken. Deze ontwikkeling creëert aanzienlijke juridische onzekerheid voor organisaties die AI-technologieën implementeren of ontwikkelen. In dit artikel duiken we dieper in wat deze beslissing betekent, welke leemtes er ontstaan in de wetgeving, en hoe bedrijven hiermee om kunnen gaan.
Wat was de AI Liability Directive?
De AI-aansprakelijkheidsrichtlijn was een belangrijk onderdeel van het Europese raamwerk voor AI-regulering. Het doel was om de nationale regels voor buitencontractuele aansprakelijkheid bij schade veroorzaakt door AI-systemen te harmoniseren binnen de EU. De richtlijn wilde het voor slachtoffers van AI-schade eenvoudiger maken om schadevergoeding te krijgen, door:
- De bewijslast om te keren: de aanbieder van het AI-systeem zou moeten aantonen dat hun systeem de schade niet heeft veroorzaakt
- Slachtoffers meer toegang te geven tot informatie over hoe de AI werkt via relevante documentatie en logs
- Een duidelijk raamwerk te bieden voor wanneer en hoe aansprakelijkheid toegekend wordt bij AI-gerelateerde incidenten
De richtlijn was bedoeld als complementair aan de EU AI Act en de Product Liability Directive (PLD), die samen een omvattend juridisch kader zouden vormen voor AI in Europa.
Waarom is de richtlijn ingetrokken?
De Europese Commissie heeft het voorstel ingetrokken omdat er geen uitzicht meer was op een akkoord. De redenen hiervoor zijn meervoudig:
- Tegenstrijdige visies in het Europees Parlement: Sommige fracties vonden het voorstel veel te vergaand, terwijl andere juist nog meer bescherming wilden
- Verzet van lidstaten: Met name Frankrijk was een prominente tegenstander
- Interne verdeeldheid binnen de Europese Commissie zelf
- Deel van een bredere strategie om wetgeving te vereenvoudigen
Ook dient gezegd dat deze ontwikkeling illustreert hoe complex en politiek gevoelig de regulering van AI is. Nu de USA, UK en China aangegeven hebben leider in AI te willen worden, ontstaat er steeds meer angst achterop te raken door te strikte regelgeving. De verschillende belangen en perspectieven maken het bijzonder uitdagend (lees: onmogelijk) om tot een consensus te komen.
De juridische leemte die ontstaat
Het intrekken van de AILD creëert een significante leemte in het Europese juridische landschap voor AI. De AI Act en de PLD waren ontworpen met de veronderstelling dat de AILD er zou komen. Nu deze ontbreekt, ontstaan er verschillende knelpunten:
1. Onduidelijke aansprakelijkheid voor specifieke schadevormen
De PLD dekt niet alle soorten schade die AI kan veroorzaken, zoals:
- Zuiver financiële schade
- Reputatieschade
- Immateriële schade
Zonder de AILD is het onduidelijk hoe slachtoffers compensatie kunnen krijgen voor deze schadetypen.
2. Bewijsproblemen voor slachtoffers
Slachtoffers hebben nu geen wettelijk recht op:
- Toegang tot relevante documentatie en logs
- Eenvoudigere bewijspositie via omgekeerde bewijslast
Dit maakt het aanzienlijk moeilijker om aan te tonen dat een AI-aanbieder zijn verplichtingen niet is nagekomen, bijvoorbeeld op het gebied van menselijk toezicht of het controleren op vooringenomenheid in data.
3. Rechtsonzekerheid en -ongelijkheid tussen EU-lidstaten
Zonder geharmoniseerde regels ontstaat er:
- Verschillende aansprakelijkheidsregimes per lidstaat
- Potentieel forum shopping door bedrijven
- Concurrentienadelen voor bepaalde markten
| Aspect | Met AILD | Zonder AILD |
|---|---|---|
| Bewijslast | Omgekeerd (aanbieder moet bewijzen) | Traditioneel (slachtoffer moet bewijzen) |
| Toegang tot informatie | Wettelijk recht | Geen wettelijk recht |
| Harmonisatie | EU-breed gelijk | Verschilt per lidstaat |
| Dekking schade | Breed (ook immaterieel) | Beperkt (vooral materieel) |
Wat kunnen we verwachten?
De Europese Commissie erkent dat er een probleem is en dat er behoefte is aan een oplossing. Ze zijn momenteel bezig met het inventariseren van mogelijke vervolgstappen. Er worden verschillende scenario's overwogen:
- Een nieuw, aangepast voorstel voor een AI-aansprakelijkheidsrichtlijn
- Een verordening (vergelijkbaar met de AI Act) die direct in alle lidstaten van kracht is
- Een alternatieve aanpak om de problemen rond AI-aansprakelijkheid te adresseren
Het is waarschijnlijk dat er in de toekomst nieuwe initiatieven zullen komen, maar de timing en exacte vorm blijven onzeker.
Implicaties voor bedrijven
Risico's voor AI-implementaties
De huidige situatie brengt verschillende risico's met zich mee voor bedrijven die AI ontwikkelen of implementeren:
- Juridische onzekerheid: Het is moeilijker om risico's in te schatten en te beheren
- Mogelijk strengere nationale wetgeving: Sommige lidstaten kunnen besluiten om zelf strengere regelgeving in te voeren
- Complexere compliance: Verschillende regels per land maken compliance uitdagender
- Potentiële aansprakelijkheidsrisico's: Zonder duidelijk kader kunnen bedrijven onverwacht aansprakelijk worden gesteld
Kansen in de nieuwe situatie
Tegelijkertijd biedt deze situatie ook kansen:
- Ruimte voor zelfregulering: Bedrijven kunnen nu proactief hun eigen standaarden ontwikkelen en dat is eigenlijk zo slecht nog niet.
- Differentiatie door verantwoord AI-gebruik: Organisaties die transparant en verantwoord met AI omgaan kunnen zich positief onderscheiden.
- Input leveren voor toekomstige regelgeving: Bedrijven hebben nu de kans om actief mee te denken over nieuwe regelgeving die zowel effectief als praktisch haalbaar is, en die beter aansluit bij de commerciële realiteit.
Aanbevelingen voor bedrijven
Gezien de huidige situatie, zijn dit enkele concrete aanbevelingen voor organisaties die met AI werken:
1. Blijf op de hoogte van ontwikkelingen
Het AI-regelgevingslandschap evolueert snel. Volg de ontwikkelingen op de voet en wees voorbereid op veranderingen. Overweeg om gespecialiseerde AI-trainingen te volgen om uw kennis up-to-date te houden. Zorg dat uw medewerkers AI geletterd (en gecertificeerd) zijn.
Gratis AI consult
2. Investeer in verantwoord AI-gebruik
Ook zonder specifieke aansprakelijkheidsrichtlijn is het cruciaal om AI op een verantwoorde en ethische manier te gebruiken:
- Implementeer robuuste testprocedures
- Zorg voor menselijk toezicht waar nodig
- Documenteer beslissingen en processen zorgvuldig
- Controleer AI-systemen regelmatig op vooringenomenheid en fouten
3. Houd rekening met bestaande wetgeving
De AI Act en andere relevante wetgeving blijven van kracht. Zorg dat u aan deze vereisten voldoet:
- Risicobeoordelingen uitvoeren
- Transparantie waarborgen
- Aan de vereisten voor hoog-risico AI-systemen voldoen
4. Betrek AI expertise
Gezien de complexiteit van het (juridische) AI landschap, is het raadzaam om specialistische AI expertise in te schakelen bij het ontwikkelen en implementeren van AI-toepassingen.Wij kunnen u daarbij helpen.
5. Neem deel aan de discussie
Overweeg om actief bij te dragen aan het publieke debat over AI-regulering. Organisaties zoals de Nederlandse Vereniging van AI & Robotrecht spelen een belangrijke rol en door lidmaatschap (slechts 45 euro per jaar) blijft u op de hoogte van wat er speelt.
De conclusie: onzekerheid maar ook kansen
Het intrekken van de AI-aansprakelijkheidsrichtlijn creëert onzekerheid, maar biedt zeker ook kansen voor bedrijven om proactief verantwoorde AI-praktijken te ontwikkelen.
Bij AI Personeelstraining hebben we daarvoor het Duurzame AI kompas ontwikkeld. Door goed geïnformeerd te blijven, te investeren in verantwoord AI-gebruik en rekening te houden met bestaande wetgeving, kunnen organisaties zich voorbereiden op toekomstige ontwikkelingen in het regelgevingslandschap.
De komende maanden ( 2025 dus) zullen cruciaal zijn om te zien welke richting de EU kiest om de ontstane leemte op te vullen. Ondertussen is het voor bedrijven zaak om niet af te wachten, maar proactief aan de slag te gaan met verantwoorde AI-implementatie, om zowel juridische risico's te minimaliseren als concurrentievoordeel te behalen.
Wilt u meer weten over hoe u uw organisatie kunt voorbereiden op de veranderende AI-wetgeving? Neem contact op voor een vrijblijvend gesprek over onze AI-trainingen en advies op maat.
FAQ
Wat is de AI Liability Directive (AILD) en waarom is deze ingetrokken? De AILD was een Europese richtlijn om de aansprakelijkheid bij AI-schade te harmoniseren. De Europese Commissie heeft deze in februari 2025 ingetrokken wegens gebrek aan consensus, tegenstrijdige visies in het parlement en verzet van lidstaten.
Welke juridische leemte ontstaat door het intrekken van de AILD? Door het intrekken van de AILD is er onduidelijkheid over de aansprakelijkheid bij immateriële schade, financiële schade en reputatieschade. Ook hebben slachtoffers geen wettelijk recht op toegang tot documentatie, en verschillen aansprakelijkheidsregels per EU-lidstaat.
Hoe kunnen bedrijven omgaan met de huidige juridische onzekerheid rond AI-aansprakelijkheid? Bedrijven kunnen zich voorbereiden door: op de hoogte te blijven van ontwikkelingen, te investeren in verantwoord AI-gebruik, rekening te houden met bestaande wetgeving zoals de AI Act, juridische expertise in te schakelen, en deel te nemen aan de discussie over toekomstige regelgeving.
AI Personeelstraining
Over AI Personeelstraining
AI Personeelstraining is opgericht door Barry van der Laan MBA, een gedreven AI-specialist met een master's degree in Financial Services. Hij combineert zijn diepgaande kennis met een passie voor innovatie om bedrijven te helpen de kracht van AI te benutten.
Van der Laan geeft met zijn team trainingen en ontwikkelt AI tools en AI Beleid. Hij volgt de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van AI op de voet en deelt zijn inzichten en expertise in pakkende artikelen en presentaties, waardoor hij een graag geziene spreker is op workshops en conferenties over AI. Zijn expertise reikt verder dan AI in de financiële sector. Hij is ervan overtuigd dat AI een transformatieve kracht kan zijn voor bedrijven in alle sectoren, en helpt organisaties om hun efficiëntie, productiviteit en innovatiekracht te verhogen.
Als eigenaar van AI Personeelstraining richt Van der Laan zich op het opleiden en bijscholen van professionals in AI-technologieën. Hij is daarnaast bestuurslid en penningmeester van de Nederlandse Vereniging voor AI & Robotrecht. Van der Laan's expertise wordt erkend op Europees niveau; hij neemt deel aan werkgroepen van de Europese Commissie voor de ontwikkeling van de General-Purpose AI Code of Practice, waar hij bijdraagt aan AI-beleid op EU-niveau.
